ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

*Του Φώτη Μπίμπαση

 Για να μιλήσουμε για προσβάσιμο τουρισμό θα έπρεπε να υπάρχουν παροχές και υποδομές για όλες  τις κατηγορίες αναπηρίας, ωστόσο λόγω του μεγέθους του χώρου οι περισσότεροι ασχολούμαστε κυρίως με την κινητική αναπηρία και συγκεκριμένα με τους χρήστες αναπηρικού αμαξιδίο (υπολογίζονται στην Ελλάδα στους 130 χιλιάδες και στην Ευρώπη στα 5 εκατομμύρια). Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι υποδομές για αυτούς τους χρήστες μπορούν να καλύψουν και μια άλλη μεγάλη κατηγορία, αυτή των εμποδιζόμενων ατόμων (ηλικιωμένους με μειωμένη κινητικότητα, μητέρες με παιδικό καρότσι κτλπ). 

Φώτης Μπίμπασης

Υπάρχουν ελάχιστες πόλεις ή περιοχές που κάλλιστα θα μπορούσαν να αποτελέσουν υπόδειγμα προσβασιμότητας. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι μια ράμπα δεν κάνει κάποιο σημείο προσβάσιμο. Ένα σημείο θεωρείται προσβάσιμο όταν πληρεί κάποιες προυποθέσεις και διαθέτει ένα σύνολο υποδομών τόσο σε επίπεδο κτηρίων, όσο και σε δημόσιους χώρους όπως πλατείες και πεζοδρόμια. Χρειάζονται κατάλληλες διαστάσεις σε διαδρόμους, πεζοδρόμια, ανελκυστήρες και ράμπες. 

Επίσης μεγάλη έμφαση πρέπει να δίνεται και στη διασύνδεση των προσβάσιμων σημείων, καθώς ένα άτομο με αμαξίδιο θα πρέπει να μπορεί να πάει από το ένα σημείο στο άλλο. Π.χ. μια κατάλληλη θέση παρκαρίσματος ΑμεΑ πρέπει να επικοινωνεί με τα υπόλοιπα προσβάσιμα σημεία, αλλιώς δεν εξυπηρετεί το λόγο για τον οποίο φτιάχτηκε. Χρειάζεται ένα σύνολο υποδομών για να υπάρξει σωστή πρόσβαση

 Ποιες περιοχές-πόλεις της χώρας μας είναι κατάλληλες για ανθρώπους με αναπηρία και ποια τα κριτήρια που την κάνουν κατάλληλη ή μη;

Υπάρχουν ελάχιστες πόλεις ή περιοχές που κάλλιστα θα μπορούσαν να αποτελέσουν υπόδειγμα προσβασιμότητας. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι μια ράμπα δεν κάνει κάποιο σημείο προσβάσιμο. Ένα σημείο θεωρείται προσβάσιμο όταν πληρεί κάποιες προυποθέσεις και διαθέτει ένα σύνολο υποδομών τόσο σε επίπεδο κτηρίων, όσο και σε δημόσιους χώρους όπως πλατείες και πεζοδρόμια. 

Χρειάζονται κατάλληλες διαστάσεις σε διαδρόμους, πεζοδρόμια, ανελκυστήρες και ράμπες. Επίσης μεγάλη έμφαση πρέπει να δίνεται και στη διασύνδεση των προσβάσιμων σημείων, καθώς ένα άτομο με αμαξίδιο θα πρέπει να μπορεί να πάει από το ένα σημείο στο άλλο. Π.χ. μια κατάλληλη θέση παρκαρίσματος ΑμεΑ πρέπει να επικοινωνεί με τα υπόλοιπα προσβάσιμα σημεία, αλλιώς δεν εξυπηρετεί το λόγο για τον οποίο φτιάχτηκε.

Ενδεικτικά θα σας παραθέσω κάποιες προτάσεις που έχουν να κάνουν με την πρόσβαση στα μέσα μαζικής μεταφοράς που είναι ένας σημαντικός τομέας προκειμένου να έχουν πρόσβαση τα άτομα με αναπηρία στα μέρη που επισκέπτονται για τουριστικούς ή και μη λόγους:

·         Λεωφορεία: να υπάρχει πρόσβαση για κινητικά ανάπηρους και για άτομα με κινητικά προβλήματα, να λειτουργεί η ράμπα σε όλα τα λεωφορεία, να προστεθεί και σε άλλες πόλεις το φωνητικό σύστημα επόμενης στάσης, να μπει και ηχητική ομιλία στις ''έξυπνες στάσεις''.

·         Μετρό: να υπάρχει μέριμνα για όδευση τυφλών στο μετρό, να προστεθεί φωνητική ομιλία ενημέρωσης για δρομολόγια στον πίνακα.

·         Ταξί: περισσότερα προσβάσιμα ταξί για ΑΜΕΑ σε όλους τους δήμους της χώρας.

·         Τρένα: να γίνει καλύτερη η προσπελασιμότητα των αναπήρων, ιδίως σε επαρχιακούς σταθμούς.

·         Πλοία: επανασχεδιασμός τους με στόχο την πρόσβαση και την προσπελασιμότητα των αναπήρων.

·         Αεροδρόμια: να προστεθεί η δυνατότητα όδευσης τυφλών ατόμων και στα περιφερειακά αεροδρόμια, να υπάρξει φωνητικό σύστημα του πίνακα αναγγελιών.

Επιπλέον θα ήταν χρήσιμο σε όλες τις υπηρεσίες να υπάρχει η δυνατότητα τηλεφωνικής εξυπηρέτησης για συνοδεία ατόμων ή να γίνεται μέσω ''έξυπνων'' κινητών τηλεφώνων.

Ο ρόλος της Πολιτείας στις περιπτώσεις εκτάκτων αναγκών, όπως π.χ. φυσικών καταστροφών, μεγάλης έκτασης ατυχημάτων κλπ. είναι καθοριστικός, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και αντιμετώπισης των συνεπειών τους.

Τα προβλήματα που καλούνται οι αρμόδιες υπηρεσίες να επιλύσουν είναι πολλαπλά, πολύπλοκα και πολλές φορές αλληλεπικαλυπτόμενα. Απαιτείται συμμετοχή πολλών διαφορετικών Υπηρεσιών και συντονισμός του έργου αρκετών Υπουργείων (Προστασίας του Πολίτη, Υγείας, Μεταφορών, Εσωτερικών κλπ.). Η σημαντικότερη, όμως, αποστολή είναι αυτή της κατάλληλης προετοιμασίας των εμπλεκόμενων φορέων, ώστε να αντιμετωπίζονται τα έκτακτα συμβάντα με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο, ώστε οι απώλειες να περιορίζονται στο ελάχιστο. 

Η εκπαίδευση του προσωπικού είναι το «κλειδί της επιτυχίας» κάθε τέτοιας αποστολής. Και όταν λέμε προσωπικό, δεν εννοούμε μόνο τους επαγγελματίες που έχει ορίσει η Πολιτεία να προστατεύουν τους πολίτες, αλλά και αυτούς που εργάζονται σε χώρους με μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού (π.χ. εκπαιδευτικοί, οδηγοί Μέσων Μαζικής Μεταφοράς κλπ.).

Από το σύνολο του πληθυσμού που θα βρεθεί σε «πυρίκαυστο ζώνη», δηλαδή σε ακτίνα δράσης μεγάλου ατυχήματος ή φυσικής καταστροφής, οι ευάλωτες ομάδες έχουν ανάγκη ιδιαίτερης μεταχείρισης και χρήζουν ξεχωριστής αντιμετώπισης. Τα παιδιά, οι υπερήλικες, οι έγκυοι, οι ανάπηροι απαιτούν μια διαφορετική προσέγγιση, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους.

Οι άνθρωποι με αναπηρία περιλαμβάνουν τους τυφλούς, τους κωφούς, αυτούς με κινητικά προβλήματα, με νοητική στέρηση κ.ά. Όλοι αυτοί είναι απολύτως εξαρτημένοι από τους συνανθρώπους τους κατά την εξέλιξη ενός ακραίου φαινομένου.

Πόσο εκπαιδευμένοι, όμως, είναι όλοι όσοι θα βρεθούν κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους τις δύσκολες αυτές στιγμές; Είναι κατάλληλα ενημερωμένοι και διαθέτουν όλες τις απαιτούμενες δεξιότητες, ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν σε μία τόσο δύσκολη και υπεύθυνη αποστολή;

Θα πρέπει να σχεδιαστεί από την Πολιτεία, ένα πλήρες Σχέδιο Δράσης, που να αντιμετωπίζει κάθε πιθανό σενάριο έκτακτης ανάγκης, στο οποίο να προβλέπεται ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο ενεργειών για την υποστήριξη όλων των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Ένα αναλυτικό Σχέδιο που να ορίζει τις προβλεπόμενες ενέργειες για την αποτελεσματική προστασία των ανάπηρων κυρίως ανθρώπων και το οποίο θα ενσωματωθεί στην τακτική εκπαίδευση των επαγγελματιών και όλων των εμπλεκόμενων στην αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών.

Για παράδειγμα, πόσο εκπαιδευμένη είναι η «Ειδική Μονάδα Αντιμετώπισης Καταστροφών» (ΕΜΑΚ) για την αντιμετώπιση των ατόμων με αναπηρία; Είναι ενσωματωμένο συγκεκριμένο Πρωτόκολλο Ενεργειών στην εκπαίδευση που λαμβάνουν τα στελέχη της Πυροσβεστικής στην Ακαδημία; Είναι ενημερωμένοι οι εκπαιδευτικοί για τις δέουσες ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβούν, αν στην αίθουσα υπάρχουν μαθητές με αναπηρία και συμβεί π.χ. σεισμός; Πώς θα τους βγάλουν έξω και με ποια σειρά;

          Μια μελέτη περίπτωσης είναι και οι Επιβατικές Μεταφορές.

Ο Τομέας των Οδικών Επιβατικών Μεταφορών είναι ένας κρίσιμος τομέας για την Ευρωπαϊκή, αλλά και την Εθνική Οικονομία ως μοχλός ανάπτυξης, διασφάλισης της βιώσιμης κινητικότητας και ενίσχυσης της οδικής ασφάλειας.

Στον συγκεκριμένο τομέα εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια έντονη ανάπτυξη των τεχνολογικών εργαλείων και συστημάτων, τόσο σε ζητήματα ασφάλειας όσο και άνεσης των επιβατών.

Παρ’ όλα αυτά, οι οδηγοί των λεωφορείων (τουριστικών, αστικών, υπεραστικών, σχολικών κλπ.) δεν διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία και εφόδια, ώστε να αντεπεξέλθουν με αξιώσεις στο νέο, επαυξημένο τους ρόλο.

Βασική έλλειψη είναι η απουσία πρωτοκόλλων ενεργειών σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης (ανατροπής οχήματος, πυρκαγιάς, πτώσης από γέφυρα κλπ.). Ο οδηγός είναι αυτός που εκ των πραγμάτων θα πρέπει να δώσει μέσα στα πρώτα λεπτά τις κατάλληλες οδηγίες προς τους επιβάτες, να ενημερώσει τις αρμόδιες κρατικές αρχές, να συνδράμει όσους έχουν ανάγκη (π.χ. ευάλωτες ομάδες όπως εγκύους, παιδιά, υπερήλικες, ΑμεΑ κλπ.).

Η Βιωματική Εκπαίδευση, συνεπώς, των επαγγελματιών οδηγών θα πρέπει να είναι ουσιαστική, περιοδική, περιεκτική, με επιστημονική επάρκεια και τεκμηρίωση και να παρέχεται από πιστοποιημένους εκπαιδευτές.

Η εν λόγω εκπαίδευση θα πρέπει να αφορά όλους τους οδηγούς των λεωφορείων κάθε κατηγορίας και να μην «εγκλωβίζεται» στα στενά περιθώρια της εκπαίδευσης για την απόκτηση του Πιστοποιητικού Επαγγελματικής Επάρκειας (Π.Ε.Ι.) που λαμβάνει χώρα κάθε πέντε χρόνια.

Η εκπαίδευση, λοιπόν, θα πρέπει να είναι κυρίως βιωματική, διότι μόνον έτσι θα εγχαράσσονται όλες οι κρίσιμες πληροφορίες στη μνήμη του κάθε οδηγού και θα μπορεί να τις ανακαλέσει όταν παραστεί ανάγκη.

Φυσικά, θα πρέπει να γίνεται χρήση –εφόσον τούτο είναι εφικτό– και όλων των άλλων εκπαιδευτικών εργαλείων (βίντεο, προσομοιωτών, διαδραστικών πινάκων κλπ.).

Φυσικά, εκ των ων ουκ άνευ είναι και τα αντίστοιχα Πρωτόκολλα Ενεργειών, τα οποία θα πρέπει να συνταχθούν από τους αρμόδιους επιστημονικούς φορείς, και να αποτελέσουν τη «διδακτέα ύλη» της θεωρητικής και βιωματικής εκπαίδευσης.

Τελικός στόχος είναι η εξασφάλιση υψηλού επιπέδου και κατάλληλα καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα των Οδικών Επιβατικών Μεταφορών, το οποίο θα εμφυσήσει το αίσθημα της ασφάλειας στο επιβατικό κοινό και συνεπώς θα ενισχύσει την ελκυστικότητα των λεωφορείων ως μέσων μεταφοράς, με στόχο τη σταδιακή εγκατάλειψη του ιδιωτικού αυτοκινήτου, όπου αυτό είναι εφικτό.

Σχετικά με τις περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης στις οποίες έγινε μνεία πιο πάνω, μπορούμε να αναφέρουμε χαρακτηριστικά τις εξής:

                                           Συμβάντα με αστικά λεωφορεία:

1. Εκδήλωση πυρκαγιάς
2. Σύγκρουση
3. Ανατροπή
4. Εγκλωβισμός από μηχανική ή ηλεκτρική/ηλεκτρονική βλάβη εντός του λεωφορείου
5. Εγκλωβισμός του λεωφορείου συνεπεία νεροποντής και άνοδος της στάθμης των υδάτων (πρόσφατα έσπασε αγωγός από νεροποντή στα Κουφάλια Θεσσαλονίκης και το λεωφορείο εγκλωβίστηκε σε λίμνη νερού, το οποίο έφτασε στο ύψος των παραθύρων του λεωφορείου. Οι επιβάτες ήταν υπερήλικες και αναγκάστηκαν να βγουν στην οροφή του λεωφορείου, για να σωθούν!)
6. Επίθεση από συνεπιβάτη εντός του λεωφορείου
7. Τρομοκρατική ενέργεια εντός του λεωφορείου

Μια άλλη μελέτη περίπτωσης είναι η περίπτωση σεισμού.

Τι θα γίνει αν:

1.       υπάρξει διακοπή ηλεκτρικού, φυσικού αερίου ή τηλεφώνου;

2.       η κατάσταση των πεζοδρομίων, των οδών και του προσωπικού μας μέσου μεταφοράς δεν δύνανται να χρησιμοποιηθούν;

3.       Πώς θα έχουμε εξασφαλίσει νερό, τροφή, φάρμακα και άλλες απαραίτητες προμήθειες;

Θα πρέπει, λοιπόν, να ληφθεί μέριμνα για τα παρακάτω:

• ·         Να υπάρχει σαφές οικογενειακό σχέδιο έκτακτης ανάγκης, για το οποίο έχουν λάβει γνώση όλοι οι ενδιαφερόμενοι.
• ·         Να υπάρχει «Ομάδα Υποστήριξης» στους ιδιωτικούς ή άλλους χώρους, όπου παραμένουμε για πολλές ώρες καθημερινά.
• ·         Η «Ομάδα Υποστήριξης» θα πρέπει να έχει άνετη πρόσβαση στον ιδιωτικό χώρο μας, σε περίπτωση που δεν μπορούμε να τους ανοίξουμε εμείς.
• ·         Θα πρέπει να έχει καταρτιστεί ένα σχέδιο διαφυγής.
• ·         Τόσο τα μέλη της οικογένειάς μας όσο και της «Ομάδας Υποστήριξης» θα πρέπει να γνωρίζουν ένα ασφαλές σημείο συνεύρεσης.
• ·         Οι αγαπημένοι συνοδοί (οικόσιτα ζώα) πρέπει, ομοίως, να τύχουν ανάλογης φροντίδας στα πλαίσια του σχεδίου εκκένωσης.

Και τέλος, το κρίσιμο ερώτημα: ποιος θα αναλάβει τον συντονισμό της καταγραφής όλων αυτών των περιπτώσεων και τη συγγραφή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού για μία ολοκληρωμένη θεωρητική και βιωματική εκπαίδευση, τόσο των στελεχών του Τομέα της Διάσωσης όσο και των ίδιων των ατόμων με αναπηρία;

Μία πρόταση θα ήταν  η ίδρυση πανελλαδικού δικτύου συνεργασίας δήμων-περιφερειών-αντίστοιχων φορέων ΜΜΜ με σκοπό την εξυπηρέτηση των ΑΜΕΑ, την ανάδειξη καλών πρακτικών για την ανάπτυξη της προσβασιμότητας και της ποιότητας ζωής στην καθημερινότητα των αναπήρων, αλλά και την ανάπτυξη του τουρισμού ώστε να είναι κίνητρο για τα ΑΜΕΑ να επισκεφθούν τον αντίστοιχο δήμο. 

*Ο Φώτης Μπίμπασης

Είναι υποψήφιος Διδάκτορ Μεταφρασιολογιας Φυσικες Επιστημες για Τυφλους. Είναι μέλος ΔΣ του Κέντρου Εκπαιδεύσεως κ Αποκαταστάσεως Τυφλών, στον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης, της Παραολυμπιακής Επιτροπής και Προέδρος του Αναπηρία Σήμερα. Επίσης σύμβουλος για θέματα αναπηρίας στους Οικολόγους Πράσινους