...ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ
(14 Πανελλαδικό Συνέδριο Σαμοθράκης)

Νατάσα Μποζίνη
Δημοσιογράφος μέλος Δ.Σ ΠΟΕΣΥ (Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Συντακτών)


"Συνάδελφοι και αγαπητοί καλεσμένοι το κείμενο που ακολουθεί δεν τηρεί τους κανόνες ανάπτυξης μιας εισήγησης, καθώς ο χρόνος δεν θα το επέτρεπε.
Αντίθετα και με ΄΄τίτλους΄΄ στοχεύει να σκιαγραφήσει, επιλεκτικά, πλευρές της πραγματικότητας.


Μέσα από τα τρία παραδείγματα, που ακολουθούν θα προσπαθήσω να καταθέσω την προσωπική μου εκτίμηση στο ερώτημα: γιατί φέτος συμπεριλάβαμε την ενότητα: ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ;




Παράδειγμα 1
Περίπτωση COLUMBIA


Την ημέρα κατεδάφισης των studio της Columbia έτυχε να περάσω από εκεί.
Το βράδυ, σαν τηλεθεατής, είχα ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μάθω τους λόγους.


Τα τρέιλερ δύο καναλιών έλεγαν κάτι για δολοφονική συμπεριφορά του υπουργού πολιτισμού και του ιδιοκτήτη.
Μετά από πολλές διαφημίσεις έπαιξε το ρεπορτάζ με συνεντεύξεις, πολλές συνεντεύξεις, τραγουδιστών, που μίλαγαν για έγκλημα σε βάρος της ιστορίας της ελληνικής μουσικής.
Περίμενα να μάθω ποιοι, γιατί και πως εγκλημάτησαν.
Τα ρεπορτάζ τελείωσε και ήξερα ότι και το πρωί.
Επί πέντε λεπτά παρακολουθούσα -μόνο-τη δίκαιη συναισθηματική φόρτιση καλλιτεχνών.
Υπολόγισα ότι για να συγκεντρωθούν στην κάμερα, τόσες απόψεις κόστισε ολόκληρη η μέρα σε συναδέλφους και συνεργεία, που ήτανε όμως η είδηση και πως στοιχειοθετήθηκε η δημόσια καταγγελία σε βάρος δύο ανθρώπων;


Συγκέντρωσα τις ερωτήσεις μου, σαν τηλεθεατής, και σκέφθηκα να τις στείλω στην δημοσιογραφική ομάδα που δούλεψε για την είδηση και περιελάμβανε: ρεπόρτερ, παρουσιαστή, αρχισυντάκτη, διευθυντή ειδήσεων, ίσως και άλλους.


Θα ρωτούσα: Ποιος πήρε την απόφαση κατεδάφισης; σε ποιόν ανήκει; πόσο θα κόστιζε μια απαλλοτρίωση, θα συνέφερε στο ελληνικό δημόσιο να πληρώσει αυτό το ποσό, οι πολίτες θα συμφωνούσαν; τι ζητούσαμε από τον ιδιώτη; να κρατάει ερειπωμένο το τεράστιο κτίριο μόνο για να υπάρχει ή υπήρχε αντιπρόταση, ποια ήταν τα κειμήλια που καταστράφηκαν όταν στα πλάνα φαινόντουσαν μόνο σελίδες Α4; γιατί οι τραγουδιστές που διαμαρτυρήθηκαν δεν είχαν συσπειρωθεί για να συμβάλλουν στην απαλλοτρίωση, εάν αυτό ήθελαν;
Τι έκανε ή δεν έκανε το αρμόδιο υπουργείο και καταγγέλλεται


Πάλι σαν τηλεθεατής σκέφθηκα να τηλεφωνήσω στα κανάλια για να ζητήσω πίσω τον χρόνο μου,
Υποσχέθηκαν κάτι που δεν έδωσαν.


Δεν έκανα τίποτα από τα δύο.


Σαν δημοσιογράφος όμως θεωρώ χρέος να επισημάνω αυτό που με θορύβησε:


Εάν με τόση ευκολία καταγγέλλονται κάποιοι ονομαστικά χωρίς να στηρίζετε η κατηγορία πως θα είμαστε αξιόπιστοι όταν πραγματικά θα υπάρχει λόγος καταγγελίας;


Επίσης γιατί οι καταγγελλόμενοι δεν αντέδρασαν;
Έχουν συνηθίσει; αδιαφορούν; εκτιμούν ότι έτσι φθίνει στη συνείδηση των πολιτών η δυναμική των μέσων;
Μήπως σε αυτήν την φθορά οφείλονται, κατά ένα μέρος, ακόμη και τα περιστατικά βίας σε βάρος συναδέλφων;
Η δημοσιογραφική ιδιότητα δε δίνει πλέον την ΄΄ασυλία΄΄ όπως συνέβαινε παλαιότερα, αντίθετα ο δημοσιογράφος γίνεται στόχος και μόνο επειδή είναι φορέας της ιδιότητας.
Εμείς οφείλουμε να καταγγείλουμε τέτοιες μορφές βίας αλλά ταυτόχρονα να αναλύσουμε και τους λόγους που τα χέρια σηκώνονται όλο και ποιο συχνά


Οι συνδικαλιστικοί φορείς αλλά και οι τηλεοπτικοί σταθμοί δεν είναι αμέτοχοι
Οι πρώτοι δεν πρέπει να περιορίζονται μόνο σε ποινές, οι δεύτεροι έχουν ευθύνη εάν προτρέπουν σε ακραίες συμπεριφορές και μεθόδους, τους δημοσιογράφους τους.


Ισχυρός δημοσιογράφος είναι ο αξιόπιστος δημοσιογράφος που δεν πέφτει θύμα παραπληροφόρησης, διασταυρώνει την είδηση πριν τη μεταδώσει και με ευγένεια και σοβαρότητα προσεγγίζει το θέμα και τις πηγές του.


Παράδειγμα 2
Περίπτωση Άλεξ


Χωρίς εισαγωγές θα σημειώσω ότι σε αυτήν την περίπτωση η δημοσιογραφική έρευνα συνέβαλλε:


 Να κινηθεί η αστυνομία σε άλλη κατεύθυνση
 Τροφοδότησε με στοιχεία
 Ευαισθητοποίησε μάρτυρες, έσπασε τη σιωπή
 Συγκέντρωσε, σε ανύποπτο χρόνο στοιχεία, που στην πορεία μπορεί να αποδειχθούν πολύ σημαντικά.
 Άνοιξε τον φάκελο παραβατικότητα ανηλίκων και κοινωνικός ρατσισμός



Ταυτόχρονα:
 Τροφοδότησε με σενάρια, έγινε βήμα κάποιων που προσπάθησαν να παραπληροφορήσουν.
 Προκάλεσε εθισμό στην κοινή γνώμη να παρακολουθεί μέρα με τη μέρα την εξέλιξη μιας αστυνομικής ιστορίας.
 Δημιούργησε έναν στενό κλοιό, γύρω από το περιβάλλον των παιδιών που φαίνεται να εμπλέκονται
 Εξέθεσε κάποια από τα παιδιά, που το οικογενειακό τους περιβάλλον αλλά και οι κρατικοί φορείς, δε φρόντισαν να προστατεύσουν.


Τα άφησαν να κυκλοφορούν δίπλα στις κάμερες και με μυθεύματα ή πραγματικά γεγονότα να γίνονται τα πρόσωπα της ημέρας.
Για αυτό το σοβαρό ατόπημα επιβλήθηκαν πρόστιμα σε κάποια κανάλια, δεν γνωρίζων εάν αντίστοιχα, οι συνυπεύθυνοι λογοδοτήσουν


Που ήταν όμως εκείνη τη στιγμή οι θεσμοθετημένοι προστάτες της παιδικής αθωότητας;
Έπρεπε οι δημοσιογράφοι να λειτουργήσουν με γνώσεις κοινωνιολόγου, ψυχολόγου; Εισαγγελέα;


Παράδειγμα 3
Εξομολόγηση έναντι… αμοιβής


Μέσω ενός μηνύματος, μαζικής αποστολής, ενημερώθηκα από κάποιο γνωστό πρόσωπο, ότι συμμετείχε σε τηλεοπτική εκπομπή, όπου αφηγήθηκε περιστατικά, από την ιδιωτική ζωή των γονέων του, που ζουν σε ένα μικρό χωριό της Ελλάδας.
Προέτρεπε τους παραλήπτες, του μηνύματος, να παρακολουθήσουν την εκπομπή.
Όταν μετά από καιρό συνάντησα το πρόσωπο μου είπε πόσο πετυχημένη ήταν η εκπομπή, ότι ταξίδεψε δωρεάν και πήρε και ένα ποσό 1000 ή 1500 ευρω από την παραγωγή. Συμπλήρωσε ότι το συγκεκριμένο επεισόδιο έκανε και…καλά νούμερα.


Απόρησα αλλά σκέφθηκα ότι κινήθηκε επιπόλαια χωρίς να εκτιμήσει τις επιπτώσεις, στο κοινωνικό περιβάλλον του χωριού του.


Απευθύνθηκα σε κοινούς γνωστούς και με σοβαρό ύφος ρώτησα :
΄΄Καλά και μετά πως κυκλοφόρησε στην πλατεία του χωριού;΄΄
Με κοίταξαν μάλλον με απορία και κατανόηση για τον άτοπο προβληματισμό μου και μου απάντησαν:
΄΄Μα τι λες, έγινε φίρμα και λένε και μπράβο που τα είπε΄΄
Ήταν μια καλή στιγμή να παραδεχτώ ότι κάτι άλλαξε στην ελληνική επαρχία και κοινωνία, από τότε που μεγάλωνα σε αυτήν.
Έκανα ένα μικρό ΄΄ταμείο΄΄ για τους εμπλεκόμενους της υπόθεσης.


Ο φορέας της ιστορίας κέρδισε λίγη δημοσιότητα, μια αποζημίωση και… ανέβηκε στην εκτίμηση των περισσότερων συγχωριανών του.


Ο ΄΄προαγωγός΄΄ ή αλλιώς το τηλεοπτικό κανάλι
Με φθηνό προϊόν καλύπτει μια ζώνη, κάνοντας νούμερα.


Ο αποδέκτης-τηλεθεατής
Διασκέδασε με το φθηνό προϊόν και πιθανά ένιωσε καλύτερα, όπως λένε οι αναλυτές, που υπάρχουν χειρότερα.



Τελικά όταν είναι παγκόσμια είδηση η πολύ προσωπική ζωή του προέδρου της Αμερικής και ένα φουστάνι γίνεται σημαία, όταν οι έλληνες πρωθυπουργοί φωτογραφίζονται με τα παιδιά τους και στην ελληνική τηλεόραση το μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος αφορά όχι ειδήσεις της ΄΄κλειδαρότρυπας΄΄ αλλά δημόσιο στριπτήζ ψυχών και προσώπων, γιατί πιστεύουμε ότι οι τηλεθεατές έχουν αντισώματα;


Οι εμπλεκόμενοι


Δημοσιογράφοι, διευθυντές, εργοδότες και τηλεθεατές είναι οι καταρχήν εμπλεκόμενοι και συνυπεύθυνοι, ο καθένας για διαφορετικούς λόγους.


Εν αρχή τα δημοσιογραφικά ΄΄ατοπήματα΄΄

Η είδηση πέθανε Ζήτω η πληροφορία.

Η κλασική κάλυψη μιας είδησης που στη συνέχεια επεξεργαζόταν ο δημοσιογράφος και αργότερα μετέδιδε, έχει πεθάνει με τη βοήθεια της ζωντανής σύνδεσης, του δορυφόρου και των νέων μέσων.

Η σωστή πληροφορία, στη σωστή στιγμή είναι αυτή που σε πολλούς τομείς διεθνώς, τιμάται πλέον ακριβά.

Η αγωνία του δημοσιογράφου να βρει πρώτος την πληροφορία και πρώτος να την μεταδώσει, μέσω ενός κυκλώματος που μένει ανοιχτό, είναι ο πρώτος εχθρός της διασταύρωσης.

Αν ταυτόχρονα συνδυαστούν και άλλοι παράμετροι όπως: απειρία, άγνοια, χαλαρή συνείδηση, πρόσκαιρη επιτυχία, πίεση από το μέσο ή τον ανταγωνιστή, το αποτέλεσμα είναι μια σίγουρη διάψευση που δυστυχώς συμβαίνει όλο και ευκολότερα.


Διευθυντές-Διοίκηση- Εργοδότες

Σε μια μικρή χώρα πολλά μικρά και μεγάλα κανάλια με δωρεάν πρόγραμμα, διεκδικούν τον τηλεθεατή, τον οποίο παραλαμβάνουν οι διαφημιστές για να τον κάνουν καταναλωτή.
Τα έσοδα κρίνονται από το ενδιαφέρον του τηλεθεατή, τα προγράμματα στήνονται
για αυτόν και η ενημέρωση δεν εξαιρείται.
Διευθυντές και αρχισυντάκτες, στα πρόθυρα εγκεφαλικού, πιέζουν για ένα πλάνο παραπάνω ταυτόχρονα πιέζουν το κόστος παραγωγής σε σχέση με το ανθρώπινο δυναμικό, προς τα κάτω.
Με αυτά τα δεδομένα καλός ρεπόρτερ δεν είναι αυτός που διστάζει, για να σκεφτεί τι είναι και τι όχι δεοντολογικό αλλά αυτός που διασφαλίζει το παραπάνω.
Ταυτόχρονα έχουν αρχίσει να ανθούν και οι ΄΄πολυειδικότητες΄΄ όπως:

Δημοσιογράφοι-βιντεολήπτες
Βιντεολήπτες-δημοσιογράφοι
Δημοσιογράφοι παραγωγοί διαφήμισης
Δημοσιογράφοι που αναζητούν χορηγούς για τις εκπομπές τους.
Πολίτες σε ρόλο δημοσιογράφου


Τηλεθεατές και δεοντολογία

Είναι οι τηλεθεατές άμοιροι ευθυνών;
Οι κοινωνικές επιστήμες θα μπορούσαν να απαντήσουν υπεύθυνα.
Πολύ πρόχειρα θα ήθελα να αναρωτηθούμε:
Ενημερώνονται ή διασκεδάζουν με τα δελτία ειδήσεων;
Θα είχε ενδιαφέρον μια μελέτη που να καταγράφει πόσοι γονείς επιλέγουν μέσω της ειδικής σήμανσης το τηλεοπτικό πρόγραμμα που θα παρακολουθήσουν τα παιδιά τους;


Συνδικαλιστικοί φορείς

Εδώ ας σημειώσουμε τις πρώτες δύο αδυναμίες:
Στις ενώσεις δεν ανήκουν όλοι όσοι ασκούν το δημοσιογραφικό επάγγελμα και ο κώδικας δεοντολογίας, στην Ελλάδα τουλάχιστον, είναι ένας εσωτερικός κανονισμός με περιορισμένη εμβέλεια.
Αυτό δεν αφορά τον τηλεθεατή που συνήθως δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε δημοσιογράφους μέλη και μη.


Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι ότι η ταχύτητα με την οποία αλλάζουν τα δεδομένα οδηγεί και θα οδηγεί τον κάθε κώδικα σε ΄΄πρόωρη γήρανση΄΄.
Οι νέες τεχνολογίας άλλαξαν ήδη τις συνθήκες εργασίας η΄΄ Τηλεόραση χωρίς σύνορα΄΄ θα τις μεταμορφώσει.


Ενδεικτικά θα αναφέρω τη σχέση δημοσιογράφων και διαφήμισης και πως τα μέτρα που σήμερα λαμβάνονται μπορεί να είναι σε λίγο αναχρονιστικά.
Πρόσφατα και σύμφωνα με τον Κώδικα έγιναν κάποιες διαγραφές δημοσιογράφων που άμεσα διαφήμισαν προϊόντα.
Ταυτόχρονα εδώ και χρόνια στους τίτλους των ειδήσεων περνούν κρόουλ με το ποιος ντύνει τον κεντρικό παρουσιαστή και με τι βάφεται η κεντρική παρουσιάστρια.
Δεν είναι το ίδιο άλλα πόσο απέχει πρακτικά, για να το κατανοήσει και ο απλός τηλεθεατής;




Σίγουρα έχετε δει ταινίες του Τζέημς Μποντ μήπως θυμάστε ότι ανάμεσα στα άλλα ο ήρωας έπινε συγκεκριμένο ποτό και χρησιμοποιούσε συγκεκριμένες μάρκες προϊόντων.

Για εκείνη την εποχή αυτή η μορφή διαφήμισης ήταν καινοτομία, με τη λειτουργία της Τηλεόρασης Χωρίς Σύνορα έγινε οδηγία, οι εξαιρέσεις που προβλέπονται για τα ενημερωτικά προγράμματα, σύμφωνα με τους εκτιμητές, μπορούν να ξεπεραστούν με διάφορους ευέλικτους τρόπους και οι δημοσιογράφοι να γίνουν ΄΄νομιμοποιημένοι΄΄ φορείς διαφήμισης.


Επίσης στα εξελιγμένα κινητά σας μπορείτε σήμερα να δείτε τηλεόραση, δελτία ειδήσεων και πολλά άλλα που είναι αποτέλεσμα δημοσιογραφικής εργασίας, που όμως έχει παραχθεί για άλλα μέσα.
Πως νομιμοποιείται αυτή η μετάδοση;
Είναι μήπως η στιγμή να δούμε και τι έρχεται αντί να κουβεντιάζουμε μόνο το παρόν;


Προτάσεις


Αποδοχή της κρίσης και εκτίμηση όλων των παραμέτρων.
Συνεργασία δημοσιογράφων- εργοδοτών- πολιτών.


Καμπάνια ενημέρωσης με χρήση όλων των δυνατοτήτων που επιτρέπουν τα καταστατικά των Ενώσεων.


Διαρκής προσαρμογή του κώδικα δεοντολογίας σε νέα δεδομένα
Δια βίου επιμόρφωση των δημοσιογράφων


Θέσπιση ετήσιων ΄΄σεμιναρίων΄΄ με άδεια του εργοδότη, για ενημέρωση σε θέματα δεοντολογίας κ.α


Μελέτη για τις νέες συνθήκες εργασίας, όπως αυτές θα διαμορφωθούν με την εφαρμογή της οδηγίας για την ΄΄Τηλεόρασης χωρίς σύνορα.΄΄


Συνεργασία με κρατικούς φορείς και εργοδότες για να βρεθεί ο τρόπος ώστε όσοι ασκούν το δημοσιογραφικό επάγγελμα να δεσμεύονται και από τον Κώδικα δεοντολογίας του επαγγέλματος.


Οι κώδικες δεοντολογίας άλλων χωρών πχ κόκκινη βίβλος στο BBC