Ο "ΖΑΝ ΚΡΙΣΤΟΦ" του Ρομαίν Ρολλάν

    ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΄΄ΖΑΝ ΚΡΙΣΤΟΦ΄΄
 
-Γιατί δεν την παντρέυεστε, είπε ο Κριστόφ, αν την αγαπάτε και σας αγαπάει;
Ο Αντρέας εξέφρασε την λύπη του που η Σελίν ήταν κληρικόφρων. Ο Κριστόφ ρώτησε τη σημαίνει αυτό. Ο άλλος αποκρίθηκε, πως σήμαινε να ασκείς τα θρησκευτικά σου καθήκοντα και ν΄ αφωσιώνεσαι σ΄ ένα θεό και στους βόνζους του.
-Και τί σας πειράζει εσάς αυτό;

-Με νοίαζει γιατί δε θέλω, γιατί δε θέλω η γυναίκα μου ν΄ ανήκει σ΄ άλλον εκτός από μένα.
-Πως! Ζηλεύετε και τις ιδέες ακόμα της γυναίκας σας; Τότε είστε ποιο εγωιστής από τον ταγματάρχη!
-Βέβαια, εσάς δε σας νοιάζει! Θα παίρνατε μια γυναίκα που δεν θ΄ αγαπούσε τη μουσική;
-Μου έχει τύχει κι όλας.
-Μπορεί να ζήσει κανείς με κάποιον, που δεν έχει τις ίδιες αντιλήψεις;
-Μα αφήστε λοιπόν ήσυχη τη σκέψη σας! Α! φτωχέ μου φίλε, όλες οι ιδέες δεν υπολογίζονται διόλου όταν αγαπάει κανείς. Τί με νοιάζει αν η γυναίκα που αγαπάω, αγαπάει και αυτή, όπως εγώ, τη μουσική; Για μένα αυτή είναι η μουσική! 

Όταν έχει κανείς την τύχη, όπως εσείς, να βρει μια κοπέλλα που την αγαπάει και να τον αγαπάει, ας πιστεύει ό,τι θέλει κι ας πιστεύετε ό,τι θέλετε! Και στο κάτω-κάτω, όλες οι ιδέες αξίζουν το ίδιο· μονάχα μια αλήθεια υπάρχει στον κόσμο: ν΄αγαπιόμαστε.

-Μιλάτε σαν ποιητής. Δεν βλέπετε τη ζωή. Ξέρω πολλά αντρόγυνα που υποφέρουν απ΄αυτές τις διαφορές αντιλήψεων.
-Πάει να πει, πως δεν αγαπιόντουσαν αρκετά. Πρέπει να ξέρει κανείς τι θέλει.
-Δεν είναι αρκετή η θέληση. Κι αν ακόμα θα τόθελα να παντρευτώ τη Δίδα Σαμπράν, ακόμα και τότε δε θα το μπορούσα.
-Πολύ θάθελα να μάθω το γιατί.
Ο Αντρέας απαρίθμησε τους δισταγμούς του: η θέση του στην κοινωνία δεν είχε σταθεροποιηθεί ακόμα· η υγεία του δεν ήταν τόσο καλή. Αναρρωτιόταν αν είχε το δικαίωμα να παντρευτεί. Μεγάλη ευθύνη... Δε θα κινδύνευε άραγε να κάνει δυστυχισμένη αυτήν που αγαπούσε και να δυστυχήσει ο ίδιος,- δίχως να αναφέρει και τα παιδιά που θα γεννιόνταν;... Καλύτερα να περιμένει, ή να πάψει να το σκέφτεται.
Ο Κριστόφ ανασήκωσε τους ώμους:
-Ώραιος τρόπος να αγαπάει κανείς! Αν εκείνη αγαπάει, θα νιώσει ευτυχία με το ν΄αφοσιωθεί. Κι όσο για τα παιδιά, εσείς οι Γάλλοι είστε κωμικοί. Δε θα θέλατε ν΄αποχτήσετε παιδιά, παρά μονάχα αν είσαστε βέβαιοι, πως θα μπορούσατε να τα κάνετε παχουλούς μικροεισοδηματίες, που δεν πρόκειται να υποφέρουν για τίποτα... Τι διάβολο, αυτό δεν είναι δική σας δουλειά· εσείς δεν έχετε, παρά να τους δώσετε τη ζωή, την αγάπη για τη ζωή και το θάρρος να την υπερασπίζονται. Τα υπόλοιπα... ας ζήσουν, ας πεθάνουν... αυτή είναι η μοίρα όλων μας. Είναι καλύτερο λοιπόν να παραιτηθείς από τη ζωή για να μη δοκιμάσεις την τύχη σου στη ζωή;


ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Ο κόσμος λέει ότι ο Romain Rolland είναι ένας Δον Κιχώτης. Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι το καλύτερο πράγμα που μπορούμε να πούμε για κάποιον. Στο μεγάλο και ανηλεές παιχνίδι των δυνάμεων της Ιστορίας, ο άνθρωπος που εκλιπαρεί για το δίκιο είναι επίσης δύναμη και, ως τέτοια, είναι ικανός να αντιταχθεί στη σαρωτική ισχύ αυτού του παιχνιδιού. 

Ο Romain Rolland ήταν ο πρώτος συγγραφέας της Ευρώπης που ύψωσε τη φωνή του ενάντια στον πόλεμο. Πολλοί τον μίσησαν γι’ αυτό. Καθόλου παράξενο – ποιος μπορεί να αγαπήσει έναν άνθρωπο που λέει την αλήθεια; 

Στη Μαγεμένη Ψυχή η καρδιά του τού λέει πως σύντομα πρόκειται να γεννηθεί μια άλλη, ευγενέστερη αλήθεια, την οποία ο κόσμος εδώ και καιρό έχει ανάγκη. Αισθάνεται πως πρόκειται να γεννηθεί μια γυναίκα η οποία θα αντικαταστήσει αυτή που τώρα προσπαθεί να καταστρέψει τον κόσμο – μια γυναίκα που θα αντιλαμβάνεται πως πρέπει να δώσει ώθηση στον πολιτισμό και επομένως θα μπει στον κόσμο περήφανη, ως η έννομη αφέντρα του.

 

Μαξίμ Γκόρκη

Ο Ζαν Κριστόφ είναι έργο επικό ως προς τη δομή και το ύφος και πλούσιο σε ποιητικό αίσθημα. Παρουσιάζει τις διαδοχικές κρίσεις μιας δημιουργικής ιδιοφυίας. Ο ήρωας του μυθιστορήματος είναι ένας συνθέτης γερμανικής καταγωγής, με στοιχεία του Μπετόβεν αλλά και του ίδιου του Rolland που, παρά την απογοήτευση και τις αγωνίες που ήταν σύμφυτες με την ταραχώδη ιδιοσυγκρασία του, εμπνέεται από αγάπη για τη ζωή.
 
Merriam-Webster’s Encyclopedia of Literature


Ο Romain Rolland (1866-1944) γεννήθηκε στο Clamecy της Βουργουνδίας. Στο γενεαλογικό δέντρο της οικογένειάς του υπήρχαν τόσο εύποροι αστοί όσο και άνθρωποι της υπαίθρου. Με διάθεση ενδοσκόπησης, γράφει, στο Voyage interieur (1942), ότι θεωρεί τον εαυτό του απόγονο και αντιπρόσωπο ενός «αρχαίου είδους». Μυθιστοριογράφος, δραματουργός, δοκιμιογράφος, μυστικιστής και ειρηνιστής, τιμήθηκε το 1915 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Ο Rolland πίστευε στο ρόλο της Τέχνης ως μέσο τέρψης για τον άνθρωπο. Με το έργο του καταδικάζει όλες τις μορφές του Ναζισμού και του Φασισμού και μάχεται για πολιτική και κοινωνική δικαιοσύνη. Αν και ποτέ δεν έγινε μέλος κάποιου κόμματος, απέκτησε τη φήμη του φλογερού κομμουνιστή. Άνθρωπος των γραμμάτων, πολυσχιδής και ακούραστος, έμεινε στην ιστορία κυρίως για το ογκώδες, πολύτομο μυθιστόρημά του Ζαν Κριστόφ. Πρόκειται για την ιστορία ενός μουσικού με πολλές καλλιτεχνικές ευαισθησίες, την εξέλιξη της τέχνης του και τη σταδιακή συνειδητοποίηση του προορισμού του – με λίγα λόγια, πρόκειται για την έκφραση της ηθικής υπόστασης ενός ανθρώπου μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργία.

Έγινε δεκτός στην Ecole Normale το 1886, όπου σπούδαζε αρχικά φιλοσοφία, αλλά το ελεύθερο πνεύμα του τον έκανε να εγκαταλείψει αυτές τις σπουδές, για να μείνει ανεπηρέαστος από την κυρίαρχη ιδεολογία. Πήρε πτυχίο Ιστορίας το 1889 και ακολούθως πέρασε δύο χρόνια στη Ρώμη. Εκεί γνωρίστηκε με τη Malwida von Meysenbug –φίλη των Νίτσε και Βάγκνερ– και ανακάλυψε τα αριστουργήματα της ιταλικής τέχνης, κάτι που είχε καταλυτική επίδραση στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας του. Ως ανθρωπιστής, ενστερνίστηκε τις απόψεις της ινδικής φιλοσοφίας και επηρεάστηκε από τους Γκάντι, Βιβεκάναντα και τη φιλοσοφία Βεντάντα.
 
Το 1904 συνέχισε την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία διδάσκοντας Ιστορία της Μουσικής στη Σορβόννη. Συγχρόνως συνέγραψε θεατρικά δράματα με θέμα τη Γαλλική Επανάσταση. Υπέρμαχος του κινήματος Θέατρο για το Λαό, συνέβαλε σημαντικά στην εδραίωση του λαϊκού χαρακτήρα του θεάτρου. Μεταξύ των ετών 1914 και 1937 ο Rolland έζησε στην Ελβετία. Το 1937 επέστρεψε στη Γαλλία και έζησε στο Βεζελέ. Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής απομονώθηκε αποφεύγοντας τις επαφές με τον έξω κόσμο. Το 1940 ολοκλήρωσε τα απομνημονεύματά του και τη μουσική του έρευνα στη ζωή του Μπετόβεν. Λίγο πριν από το θάνατό του έγραψε το Peguy (1944), στο οποίο εξετάζει τη θρησκεία και το σοσιαλισμό μέσα από τα βιώματά του
.

Τα σημαντικότερα έργα του είναι τα: Ζαν Κριστόφ και Η Μαγεμένη Ψυχή. Στον Ζαν Κριστόφ υπάρχει έντονα μια ιδέα που διατρέχει ολόκληρη τη λογοτεχνική του παραγωγή – ο καλλιτέχνης ως μοναχική ιδιοφυΐα. Ένας χαρισματικός συνθέτης που αποξενώθηκε από την κοινωνία για να αφοσιωθεί στην Τέχνη του.
 Η Μαγεμένη Ψυχή είναι ουσιαστικά το θηλυκό αντίστοιχο του Ζαν Κριστόφ. Η Ανέτα, ηρωίδα του έργου, υπερασπίζεται το σοβιετικό σύστημα διακυβέρνησης, αντανακλώντας τη ροπή του Rolland προς τον Κομμουνισμό.

Το 1923 o Rolland άρχισε να αλληλογραφεί με τον πατέρα της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόυντ. Από την αλληλογραφία τους διαφαίνεται ο αμοιβαίος θαυμασμός τους. Ο Φρόυντ γράφει σε μια επιστολή προς τον Rolland: «Το ότι είχα την ευκαιρία να αλληλογραφήσω με εσάς θα παραμείνει μια ευχάριστη ανάμνηση ως το τέλος της ζωής μου». Χάρη σε αυτήν την αλληλογραφία ο Φρόυντ συνέλαβε την έννοια του «ωκεάνιου αισθήματος» που είχε μελετήσει ο Rolland μέσα από τον ανατολικό μυστικισμό.
 Ο Φρόυντ άρχισε το επόμενο βιβλίο του, Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας (1929), με ένα διάλογο για τη φύση του «ωκεάνιου αισθήματος», στο οποίο, όπως αναφέρει, τού είχε επιστήσει την προσοχή ένας άγνωστος «φίλος». Αυτός ο φίλος ήταν ο Rolland, ο οποίος άσκησε σημαντική επιρροή στο έργο του πατέρα της ψυχανάλυσης. Η αλληλογραφία τους συνεχίστηκε μέχρι το θάνατο τού Φρόυντ το 1939.

ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

• «Ένα ελάττωμα ομολογημένο και ήδη αναγνωρισμένο είναι κατά το μισό διορθωμένο.»
• «Ευτυχία είναι να γνωρίζεις τα όριά της και να προσαρμόζεσαι σ' αυτά.»
• «Η ευημερία δεν φέρνει χαρά και δεν γοητεύει παρά μόνον εκείνους για τους οποίους είναι καινούρια.»
• «Ο ασίγαστος πόθος για μια νέα ζωή, για περισσότερη δικαιοσύνη και για ανθρωπιά, ποτέ δεν θα καταπνίγει. Χίλιες φορές κι αν συντριφτεί, θα ξαναγεννηθεί από τις φλόγες, χίλιες και μία.»
• «Όπου υπάρχει ο θάνατος, εκεί δεν υπάρχει καθόλου τέχνη. Τέχνη είναι η ζωή.»
• «Σήμερα, η αλήθεια εκφράζεται καλύτερα απ' τους ανθρώπους της επιστήμης. Αυτοί είναι οι μεγάλοι ποιητές.»