Δυνατότητες και προκλήσεις για ανθρώπους με πρόβλημα όρασης στον 21ο αιώνα

Ομιλία της κ.Ειρήνη Νάκα * στην Ημερίδα που διοργάνωσε το Επιστημονικό Forum ΄΄ Στο Επίκεντρο ο Άνθρωπος΄΄ με τίτλο «Προσβασιμότητα για όλους - Το δικαίωμα και η έννομη προστασία του
                                                          Θεματική Α     
                                   Βιώνοντας την έλλειψη προσβασιμότητας


(Η κ. Ειρήνη Νάκα είναι Οικονομολόγος, Εκπαιδεύτρια ενηλίκων με πρόβλημα όρασης στην χρήση υποστηρικτικών τεχνολογιών)                     


Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να συγχαρώ τον Τάκη Αλεξανδράκη και τους συνεργάτες του για τη σημαντική αυτή πρωτοβουλία, αλλά και να τους ευχαριστήσω για την πρόσκληση. 

Θέλω να ξεκινήσω αυτή τη σύντομη παρέμβαση με ένα στοιχείο που με συντάραξε. Έξι στους δέκα φοιτητές με πρόβλημα όρασης στις ΗΠΑ δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους.
                                                                                                              Η Ομιλία σε Βίντεο

 Κι αυτό παρά την τεράστια τεχνολογική πρόοδο των τελευταίων δεκαετιών. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Συμβαίνει γιατί είναι τέτοια η φύση της απώλειας όρασης που δε μας επιτρέπει να προσαρμοζόμαστε γρήγορα στις αλλαγές που συντελούνται στο περιβάλλον μας, είτε μιλάμε για το φυσικό είτε για το εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Η αλήθεια είναι ότι η καθημερινότητα των ατόμων με προβλημα όρασης έχει αλλάξει ριζικά μετά τη δεκαετία του ’90, κυρίως λόγω της έλευσης των προσωπικών υπολογιστών, των έξυπνων κινητών τηλεφώνων και του διαδικτύου. Οι νεές τεχνολογίες μας βοήθησαν να αντιμετωπίσουμε δύο πολύ σημαντικά προβλήματα: το πως μετακινούμαστε με ασφάλεια και το πως διαβάζουμε και γράφουμε.

Ας ξεκινήσουμε απ’ το δεύτερο πρόβλημα. Ίσως δε γνωρίζετε ότι οι άνθρωποι με πρόβλημα όρασης έχουν πρόσβαση στους προσωπικούς υπολογιστές μέσω ειδικών προγραμμάτων που ονομάζονται “αναγνώστες οθόνης” (screen readers). Με αυτόν τον τρόπο χειρίζονται υπολογιστές που τρέχουν τα λειτουργικά Windows, Mac OS και Linux και εκτελούν εργασίες όπως η επεξεργασία κειμένου, η επεξεργασία ήχου και η πλοήγηση στο διαδίκτυο.

 Προσωπικά, προτιμώ τα Windows για την επεξεργασία κειμένου και το Mac για την επεξεργασία ήχου. Όταν, όμως, έγινε προσβάσιμο το iPhone, αυξήθηκαν θεαματικά οι επιλογές μας για ανάγνωση βιβλίων και ειδήσεων, με εφαρμογές όπως το Voice Dream Reader, το Lire Full Text RSS, το Seeing AI της Microsoft, το Envision AI, την εφαρμογή Βιβλία της Apple και το Kindle του Amazon. Θα ήθελα εδώ να σταθώ κυρίως στις δύο πρώτες εφαρμογές, οι οποίες είναι πολύ δημοφιλείς και στη χώρα μας.

Το Lire διατίθεται για τις συσκευές που τρέχουν το iOS της Apple. Μας επιτρέπει να διαβάζουμε εύκολα ειδήσεις, αξιοποιώντας τη λειτουργία RSS, που έχει ενσωματωθεί στις περισσότερες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Οι τίτλοι των άρθρων εμφανίζονται ως λίστα και ο χρήστης απλά ανοίγει το άρθρο που τον ενδιαφέρει. 

Το Voice Dream Reader διατίθεται τόσο για το iOS όσο και το Android. Μας επιτρέπει να διαβάσουμε πολλούς τύπους αρχείων, όπως txt, MP3, DAISY, PDF, ePub, Word. Μέσω της εφαρμογής μπορούμε να συνδεθούμε και με διαδικτυακές βιβλιοθήκες, όπως το Bookshare (στο οπίο μπορούν να γίνουν συνδρομητές οι άνθρωποι με αναπηρία από όλο τον κόσμο) και στη διαδικτυακή βιβλιοθήκη ομιλούντων βιβλίων, Όμηρος, του Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών. 

Επίσης, οι μεγάλες βιβλιοθήκες για τυφλούς ανά τον κόσμο αξιοποίησαν τις έξυπνες συσκευές και δημιούργησαν εφαρμογές τόσο για το iOS όσο και για το Android. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η βιβλιοθήκη του Κογκρέσου που διαθέτει ειδική υπηρεσία για τους ανθρώπους με αναπηρία. Η υπυρεσία αυτή διαθέτει βιβλία και περιοδικά ηχητικά και σε μορφή braille, τα οποία μπορούν να κατεβάσουν στα κινητά τους και στους υπολογιστές τους οι εγγεγραμμένοι χρήστες. Διαθέτει ακόμα και τεράστια συλλογή από παρτιτούρες σε μορφή braille.

Θα πρέπει, ωστόσο, να επισημάνω ότι με δυσκολία βρίσκουμε προσβάσιμα ηλεκτρονικά βιβλία στην ελληνική γλώσσα. Λόγω της δυσκολίας να παράξουν ηλεκτρονικά βιβλία και της άγνοιας γύρω από την προσβασιμότητα, η συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους δεν είναι αυτή που ελπίζαμε. Επίσης, η Εθνική Βιβλιοθήκη δημιούργησε ηλεκτρονικό αναγνωστήριο χωρίς καμιά μέριμνα για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. 

Θα ήθελα, όμως, να αναφερθώ και στις εφαρμογές Seeing AI και Envision AI. Οι εφαρμογές αυτές χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να αναγνωρίζουν αντικείμενα. Είναι εξαιρετικές και για τη σάρωση κειμένου και barcode. Μια πολύ σημαντική λειτουργία που επιτελούν είναι και η ανάγνωση κειμένου σε πραγματικό χρόνο. 

Τί μπορούμε να κάνουμε με την ανάγνωση σε πραγματικό χρόνο;. Να διαβάσουμε μια συσκευασία, να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στην αλληλογραφία που λαμβάνουμε σε έντυπη μορφή στο σπίτι, κ.λπ.

Ας δούμε τώρα πως μας βοήθησε η νέα τεχνολογία να μετακινούμαστε με μεγαλύτερη ασφάλεια. Θα σταθώ κυρίως σε μια εφαρμογή που άλλαξε τα δεδομένα στην πλοήγηση των ανθρώπων με πρόβλημα όρασης, το BlindSquare. Πρόκειται για μια εφαρμογή επαυξημένης πραγματικότητας (augmented reality) που δημιουργήθηκε από ένα Φινλανδό προγραμματιστή, τον Ilkka Pirttimaa, για να μπορούν οι τυφλοί χρήστες iPhone βασικά να χρησιμοποιούν το Foursquare, μια τεράστια βάση δεδομένων για σημεία ενδιαφέροντος σε όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα, όμως, μας έδωσε τη δυνατότητα χρησιμοποιώντας τους χάρτες Open Street Map, να ακούμε τους δρόμους που διασχίζουμε καθώς κινούμαστε. Αυτή η απλή δυνατότητα έφερε πραγματική επανάσταση στις μετακινήσεις μας. Μέχρι το 2013, όταν και μεταφράστηκε στα ελληνικά η εφαρμογή, έπρεπε να μετράμε τους δρόμους που διασχίζουμε ή να ρωτάμε τους περαστικούς για να μάθουμε που βρισκόμαστε. 

Η εφαρμογή, με λίγα λόγια, μας δίνει πολύ σημαντικές πληροφορίες για το περιβάλλον μας και μας επιτρέπει να προσομοιώσουμε μια τοποθεσία και να λάβουμε εύκολα οδηγίες πλοήγησης από τις καλύτερες εφαρμογές GPS, όπως το Google Maps, το Navigon και τους Χάρτες της Apple. Βέβαια, έχουν κυκλοφορήσει πολλές παρόμοιες εφαρμογές, οι οποίες, σε μεγάλο βαθμό, αντέγραψαν τις λειτουργίες του BlindSquare. Το BlindSquare όμως ξεχωρίζει για έναν πολύ σημαντικό λόγο: μπορούμε να το ελέγχουμε φωνητικά ή με ακουστικά. Κι αυτό σημαίνει ότι δε χρειάζεται να βγάζουμε το κινητό από την τσάντα μας. Η ασφάλειά μας είναι εδώ το ζητούμενο.

Μια πολύ σημαντική εξέλιξη των τελευταίων ετών ήταν και η εισαγωγή της τηλεματικής στον ΟΑΣΑ. Θεωρητικά θα είχαμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε σε πραγματικό χρόνο που βρίσκεται το μέσο που μας ενδιαφέρει. Υπάρχουν, ωστόσο, τρία πολύ σημαντικά προβλήματα. Πρώτον, δεν υπάρχουν παντού έξυπνες στάσεις και. Δεύτερον, η εφαρμογή του ΟΑΣΑ δεν είναι απολύτως προσβάσιμη για τα άτομα με πρόβλημα όρασης. Τρίτον, για λόγους που δεν είμαστε πάντα σε θέση να γνωρίζουμε, το σύστημα της τηλεματικής δεν είναι ανοιχτό σε όλα τα οχήματα.

 Μια άλλη σημαντική παράλειψη των ανθρώπων που δημιούργησαν το σύστημα της τηλεματικής ήταν ότι δε δημιούργησαν το απαραίτητο API (Application Programming Interface) για να μπορούν και οι δημιουργοί τρίτων εφαρμογών να αξιοποιούν τα στοιχεία που συλλέγει ο ΟΑΣΑ. Δε γνωρίζω αν έχει διορθωθεί αυτό. 

Το κενό αυτό έρχεται - κατά κάποιο τρόπο - να καλύψει η εφαρμογή Moovit, η οποία μας ενημερώνει για τις στάσεις από τις οποίες διέρχεται το μέσο στο οποίο έχουμε επιβιβαστεί και που πρέπει να αποβιβαστούμε. Η εφαρμογή αυτή όμως χρησιμοποιεί τα δεδομένα που παράγουν οι χρήστες της και τα στοιχεία των οργανισμών συγκοινωνιών - όταν είναι διαθέσιμα. Όσο περισσότεροι χρήστες έχουν ανοιχτή την εφαρμογή, τόσο πιο ακριβή είναι τα δεδομένα. Το ιδανικό θα ήταν να είχαμε δεδομένα σε πραγματικό χρόνο από τον ΟΑΣΑ για την κυκλοφορία των οχημάτων του.

Δε χρειάζεται να σας πω πόσο σημαντική είναι αυτή η αίσθηση αυτονομίας που δίνουν οι έξυπνες συσκευές για την ψυχολογία των ατόμων με πρόβλημα όρασης. Ειδικά το iPhone, η πιο προσβάσιμη συσκευή για άτομα που χρησιμοποιούν αποκλειστικά αναγνώστη οθόνης, έφερε πραγματική επανάσταση στην καθημερινότητά μας. Το Android έχει κάνει σημαντικά βήματα, αλλά λόγω του μεγάλου κατακερματισμού, δεν είναι εύκολο να σχεδιαστούν προσβάσιμες εφαρμογές για κάθε τύπο τηλεφώνου που τρέχει το συγκεκριμένο λειτουργικό.

Οι εφαρμογές στα έξυπνα κινητά σε συνδυασμό με παρεμβάσεις στο περιβάλλον μπορούν να κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη. Μια τέτοια παρέμβαση θα ήταν η εγκατάσταση νέων ηχητικών σημάτων στα φανάρια ή έξυπνων φαναριών. Ήδη στη Θεσσαλονίκη λειτουργούν κάποια τέτοια φανάρια. Στην Αθήνα δυστυχώς η αντικατάσταση των παλιών φαναριών αργεί. Τα επόμενα χρόνια θα είναι σχεδόν αδύνατο να κυκλοφορήσουμε χωρίς καλύτερα φανάρια λόγω της αυξανόμενης χρήσης ηλεκτρικών αυτοκινήτων, τα οποία είναι αθόρυβα. Επίσης, ως παράδειγμα έξυπνης παρέμβασης σε υπάρχουσες τεχνολογίες αναφέρω εδώ ότι μια ολλανδική εταιρεία δημιούργησε μια εφαρμογή που, όταν εγκατασταθεί στα κινητά των πεζών, επηρεάζει την ταχύτητα εναλλαγής πράσινου και κόκκινου, ώστε να έχουν χρόνο να διασχίσουν το δρόμο οι άνθρωποι με κινητικές δυσκολίες. Βέβαια, αυτού του είδους οι παρεμβάσεις είναι πιο εύκολες σε πόλεις με κεντρικά ελεγχόμενους φωτεινούς σηματοδότες, όπως η Βαρκελόνη.

Βλέπουμε, λοιπόν, πόσο σημαντικό είναι οι mainstream τεχνολογίες να είναι και προσβάσιμες. Μειώνεται το κόστος απόκτησής τεχνολογικών βοηθημάτων και για τους ανθρώπους με πρόβλημα όρασης. Τώρα, ειδικά με το iPhone, δε χρειάζεται να αγοράζουμε επιπλέον βοηθήματα όπως ψηφιακά μαγνητόφωνα, πανάκριβες συσκευές GPS, κ.λπ. Κι αυτό είναι κρίσιμης σημασίας για τα άτομα με αναπηρία γενικότερα, των οποίων τα ποσοστά απασχόλησης είναι απογοητευτικά. Ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου το αναπηρικό κίνημα είναι ισχυρό, μόνο το 40% των ατόμων με πρόβλημα όρασης έχουν κάποια απασχόληση. Είναι φανερό ότι δεν αρκούν οι προθέσεις των ατόμων με αναπηρία. Σημαντικό ρόλο για την εύρεση εργασίας και την ενσωμάτωσή τους παίζουν τα στερεότυπα και η διάθεση των εργοδοτών να κάνουν τις απαραίτητες παρεμβάσεις. Και δω επανέρχομαι σε αυτό που είπα στην αρχή. Η απώλεια μιας τόσο σημαντικής αίσθησης - όπως είναι η όραση - δυσκολεύει την πρόσβαση στην πληροφορία. Επιπλέον, τα δεδομένα στην αγορά εργασίας έχουν αλλάξει άρδην τα τελευταία είκοσι χρόνια, λόγω της παγκοσμιοποίησης και της αυτοματοποίησης. Παραδοσιακά επαγγέλματα, όπως οι τηλεφωνητές, σε λίγα χρόνια δε θα υπάρχουν. Μεγάλοι φορείς στο εξωτερικό, όπως το RNIB, ήδη προωθούν την εκμάθηση γλωσσών προγραμματισμού από τα τυφλά παιδιά. Η ανισότητα αυξάνεται παγκοσμίως. Ο πληθυσμός της χώρας γερνάει. Αυτό σημαίνει περισσότερους ανθρώπους με απώλεια όρασης. Πώς αξιοποιούμε κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλο το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας -με και χωρίς αναπηρία; Αυτά είναι όμως θέματα για μια επόμενη συνάντηση

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.